Sam Mozart do Gdańska jednak nie zawitał?

Nie. Choć podróżował po całej Europie – bywał we Włoszech, Niemczech, Francji i Anglii – to najbliżej Gdańska dotarł do Berlina. Za to jego syn, Franz Xaver Wolfgang, koncertował już tutaj, na granicy Oliwy i Sopotu. W zespole pałacowo-parkowym Stawowie, należącym niegdyś do cystersów, a potem do gdańskiego patrycjatu, odbywały się wówczas znakomite koncerty. Występowali tam m.in. Johannes Brahms i wielka pianistka Clara Schumann, a w 1819 roku właśnie syn Mozarta, zwany „lwowskim Mozartem”. Jako pianista i organista z pewnością odwiedził park i katedrę, by usłyszeć słynne organy – a może nawet na nich zagrać.

Za panem i Polskim Chórem Kameralnym już 20 edycji Mozartianów. Jak przez ten czas ewoluowała wizja festiwalu i jego program?

Przede wszystkim chciałem, żeby koncerty były dla wszystkich – zarówno dla miłośników muzyki klasycznej, jak i tych, którzy wolą jazz czy folk. Od początku zależało mi też, by znalazło się miejsce na programy dodatkowe. Na pierwszym festiwalu nie potrafiłem jeszcze tego wszystkiego zorganizować, ale udało się zaprosić panią Jadwigę Możdżer, siostrę Leszka Możdżera, która jako aktorka poprowadziła warsztaty tańca dworskiego przy muzyce Mozarta.

Z czasem wprowadziliśmy elementy nie tylko zabawy, ale przede wszystkim sztuki – m.in. teatry kukiełkowe. Najpierw z Wrocławia, później z Niemiec i Pragi. W tym roku wystąpił u nas teatr kukiełkowy z Wiednia, z pałacu cesarskiego Schönbrunn, który gościł już czterokrotnie na festiwalu. Dzieci szczególnie cenią tę formę – mogą obejrzeć operę, tym razem Czarodziejski Flet, w wersji z polskim tłumaczeniem, a przy okazji zobaczyć z bliska, jak działają marionetki i porozmawiać z aktorami. To sztuka, która dziś zanika, a nam zależy, by ją ocalić i pokazywać kulturę na najwyższym poziomie.

Skąd czerpał pan inspiracje?

Sam poznawałem kulturę, podróżując po świecie. I wtedy pomyślałem: dlaczego zawsze musimy wyjeżdżać, by zobaczyć coś wartościowego? Dlaczego ta zagranica nie miałaby przyjechać do nas? Postanowiłem więc przyciągnąć ją do Polski – szczególnie w zakresie muzyki klasycznej, granej na instrumentach i w stroju z epoki. Dziś instrumenty stroi się na 440 Hz, w czasach Mozarta było to 430 Hz. Ten niższy strój dawał łagodniejsze, subtelniejsze brzmienie. Podwyższano go stopniowo, gdy pojawiały się coraz większe sale koncertowe, które trzeba było dźwiękiem wypełnić. My staramy się odtwarzać tę XVIII-wieczną aurę.

I tak co roku udaje się zapraszać na Mozartiana znamienitych artystów z całego świata.

To jednak nie jest proste – charakter naszego festiwalu wymaga, by wszystko było związane z Mozartem. Nawet jazzmani muszą improwizować na jego tematy. W tym roku Szymon Nehring zagrał Chopina, który bardzo cenił Mozarta, opracowywał jego utwory i sam zażyczył sobie, by na jego pogrzebie zabrzmiało Requiem Mozarta. Inny przykład to koncert „Dywan Zachodu i Wschodu”, podczas którego grali muzycy m.in. z Indii, Pakistanu, Niemiec, łącząc Mozarta ze swoimi charakterystycznymi melodiami, dźwiękami, brzmieniem. Pojawił się u nas też zespół mongolski, który grał w ludowym stroju muzykę mongolską na tematach mozartowskich. Mieliśmy też Wałasów, którzy grali muzykę góralską, ale po mozartowsku, albo Mozarta po góralsku.

Intryguje mnie, jak pan dobiera tych artystów.

Mozart jest najczęściej wykonywanym kompozytorem na świecie – od Chin i Japonii, po Amerykę i Afrykę. Nie ma filharmonii, która w ciągu roku nie grałaby jego muzyki. Kiedyś na Mozartianach wystąpił zespół Japonek, które grały Mozarta na koto – długich, tradycyjnych instrumentach przypominających kajaki. Najtrudniejsze, zwłaszcza w pierwszych latach, było nakłonienie artystów, by przygotowali coś specjalnie pod nasz festiwal. Dziś jest inaczej – spływa do nas wiele propozycji, artyści sami chcą u nas występować. Ale zanim ich zaproszę, zawsze dokładnie analizuję ich dorobek. To bardzo ważne, aby dawać naszej publiczności sztukę na najwyższym poziomie, ponieważ wtedy może ją należycie ocenić i docenić. Najpiękniejszy utwór źle wykonany może zrobić złe wrażenie i zniechęcić odbiorców. Dlatego właśnie sprowadzamy najznamienitsze orkiestry – polskie i zagraniczne oraz najwybitniejszych śpiewaków – gwiazdy światowej klasy.

Jakich zatem artystów wybrał pan na jubileuszową, 20. edycję?

W koncertach kameralnych największą gwiazdą był bez wątpienia Szymon Nehring – wybitny pianista, laureat Konkursu Chopinowskiego i przede wszystkim Konkursu Rubinsteina w Tel Awiwie, jednego z najważniejszych na świecie. Jego udział nie był łatwy do uzyskania ze względu na napięty kalendarz, ale udało się. W parku zrealizowaliśmy operę Wesele Figara z udziałem czołowych polskich śpiewaków – przygotowanych nie tylko wokalnie, lecz także aktorsko i aparycyjnie. To ogromne przedsięwzięcie: reżyseria, kostiumy, próby, zgranie całości – ale efekt był znakomity. Zaprosiliśmy również litewską narodową orkiestrę kameralną z Wilna i jedną z najlepszych polskich orkiestr – Sinfonię Varsovię. A w Koncercie Finałowym wystąpiła Akademie für Alte Musik z Berlina, jedna z najwybitniejszych orkiestr na świecie grających na dawnych instrumentach.

Wyobrażam sobie, że koordynacja grona artystów, techników i całej oprawy to nie lada wyzwanie.

Oprócz muzyków mieliśmy aktorów – około 25 osób w przebraniu, które wypełniały park, realizując wyreżyserowany program – oraz tancerzy ze szkoły baletowej. Wszystko musiało być skoordynowane tak, by miało sens i logikę. Do tego dochodziła technika: sprzęt, nagłośnienie, oświetlenie. Sporym przedsięwzięciem były też kostiumy, które wypożyczaliśmy z Warszawskiej Opery Kameralnej, Teatru Wielkiego w Warszawie, Opery Nova w Bydgoszczy, Opery Bałtyckiej, a także teatrów w Gdyni. I oczywiście logistyka – choćby transport marionetek z Wiednia. Żeby było taniej, przywoziliśmy je własnym transportem, razem ze sceną, oświetleniem i dekoracjami.

Ile osób zajmuje się organizacją Mozartiany?

Poza mną – dwie osoby, a od niedawna także trzecia do pomocy. One angażują kolejne, na przykład chłopaków z dawnego chóru, który prowadziłem. Pracujemy od świtu do nocy, a czasem i w nocy, kiedy montowana jest scena i trzeba nad wszystkim czuwać.

Czy są jakieś pomysły, poza przywróceniem tańczącej fontanny, których nie udało się zrealizować?

Tak, marzyliśmy o powozie z końmi, którym przyjechałby Mozart, ale ostatecznie się to nie powiodło – może jeszcze kiedyś. Poza tym jestem usatysfakcjonowany: wszystkie koncerty się udały, a pogoda dopisała. Wieczory bywały chłodne, ale przynajmniej nie padało. Przez te wszystkie lata nie odwołaliśmy ani jednego koncertu z powodu złej pogody. Można by więc powiedzieć, że ktoś nad nami czuwa – może sam opat Jacek Rybiński, niezwykła postać związana z Oliwą. Urodził się pod Kijowem, kształcił się w Gdańsku razem z Józefem Wybickim, przyjaźnił z Ignacym Krasickim, a w Oliwie prowadził chór, orkiestrę, wystawiał opery. Miał bibliotekę, pinakotekę i podobno obraz Rafaela w swoich zbiorach.

Jak wytłumaczyłby Pan fenomen Mozartianów – co sprawia, że przyciąga tak szeroką publiczność i ma tak niepowtarzalny klimat?

We wstępie do programu napisałem „uwodzicielska moc pięknej muzyki Mozarta” – i to właśnie jest sedno. Jego muzyka działa ponadczasowo, pozaartystycznie. Podobno w oborach, gdzie się ją puszcza, krowy dają więcej mleka. W Japonii, Stanach Zjednoczonych i wielu krajach Europy istnieją specjalne farmy, gdzie Mozart towarzyszy zwierzętom, bo lepiej się wtedy rozwijają. Dzieci szybciej zasypiają przy jego utworach, są spokojniejsze. Ja sam pamiętam, że działała na mnie kojąco, gdy jako dziecko słuchałem, jak grał mój starszy o 11 lat brat Ireneusz. I ta sama siła przyciąga ludzi do Oliwy – piękno muzyki, którego nie da się porównać z niczym innym.

A jak wygląda pana muzyczna codzienność teraz – czy nadal dominuje Mozart?

Nie zajmuję się wyłącznie Mozartem. Dużo miejsca w mojej pracy zajmuje muzyka współczesna, na przykład Pendereckiego, z którym byłem zaprzyjaźniony. Jako jedyny zespół na świecie wykonaliśmy wszystkie jego utwory chóralne. Ale Mozart zawsze pozostaje bliski – słucham go z przyjemnością, bo jego muzyka daje mi ukojenie.

Na czym w największym stopniu opiera się przyszłość festiwalu?

Kluczową kwestią, o której jeszcze nie wspomnieliśmy, jest pozyskiwanie środków. Takiego festiwalu nie da się zorganizować samym zaangażowaniem zespołu – on po prostu kosztuje. Potrzebujemy sponsorów i wsparcia władz. Johann Wolfgang von Goethe powiedział kiedyś: „piękno należy wspierać, bo tworzą je nieliczni, a potrzebuje wielu”. I tak właśnie jest – nieliczni tworzą koncerty, a słucha ich całe rzesze.

Widzowie często nie zdają sobie sprawy, ile wysiłku wymaga nie tylko przygotowanie muzyczne artystów, ale i cała strona techniczna – stworzenie odpowiednich warunków, zapewnienie sceny, nagłośnienia, oświetlenia. A przy tym artyści powinni otrzymać godne wynagrodzenie. Choć muszę przyznać, że przyjeżdżają do nas z przyjemnością, chętnie występują i chcą tu wracać.

Jaka myśl towarzyszy panu najczęściej, gdy po finale gasną światła i ucicha muzyka?

Zawsze myślę o tym, że to, co robimy, ma sens. Patrzę na publiczność, na artystów i widzę, że dzięki wspólnemu wysiłkowi udało się stworzyć coś wyjątkowego. Mozartiana to nie tylko festiwal – to spotkanie ludzi, których łączy pasja i potrzeba piękna. Cieszy mnie, że wielcy artyści, mimo ogromnego dorobku, okazują się tak skromni i normalni. A jeszcze bardziej – że publiczność, która może nigdy nie odważyłaby się wejść do opery czy filharmonii, tutaj czuje się swobodnie i blisko muzyki. To dla mnie największa nagroda.